16. Etxebizitza
I.?Arloa kopurutan
2010. urtean, gaitzetsi diren kexak edo herriaren beste defendatzaileren bati helarazitakoak kanpo utzita, 109 kexa jaso da guztira Etxebizitzaren arloan. Horiek Arartekoaren erakundean izapidetutako kexa guztien %8,31 dira. Kexen xehetasuna, eragindako administrazioak gorabehera, honakoa izan da:
− Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 98
− Tokiko Administrazioa 13
− Foru Administrazioa 2
Bestalde, kexak honela banatu dira, horietan azaldutako gaiak gorabehera:
− Etxebizitza eskuratzea: beharra frogatzea eta esleipen prozedura 31
− Etxebizitza babestuaren alokairua 31
− Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura 19
− Kalteak etxebizitza babestuetan, eraikuntzako akatsengatik. 13
− Beste alderdi batzuk 12
− Laguntzak etxebizitza erosi eta zaharberritzeko 3
Txosten hau itxi den datan, kexen izapidetze egoera hau zen:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez dira onartu | |
2010ean hasitakoak | 113 | 28 | 79 | 10 | 37 | 32 | 6 |
Aurreko urteetan hasitakoak | 37 | 1 | 27 | 9 | 10 | 8 | 9 |
II.?Araudi edo gizarte testuingurua: lege erreformak edo arloko sektore planak
Etxebizitzaren gaian politika autonomikoa definitzen duten araudi eta plangintzako bi tresna nagusiei dagokienez, azpimarratu egin behar dugu 2010. urte honetan zehar Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioak ez duela onetsi horrenbeste espero zen eta herritarrek eta herritarren eskubideen alde lan egiten duten gizarte agenteek horrenbeste eskatzen duten Etxebizitzari buruzko Lege Proiektua. Txosten hau itxi den datan, ordea, jakin dugu 2010eko abenduaren 28an Gobernu Kontseiluak baimena eman duela 2010-2013ko Etxebizitzaren eta Hiri Berrikuntzaren Plan Zuzentzailea egiteko. Dokumentu horrek Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak, etxebizitza babestuaren eta hiri berrikuntzaren gaian eta dokumentua indarrean egon bitartean, jarraituko duen estrategia eta egingo dituen ekintzak biltzen ditu. Plan hori Eusko Legebiltzarrari aurkeztu beharko zaio, eta dagokion balorazioa eta kasuan kasuko ebazpenak eskuratu beharko ditu legebiltzarrean. Ondorioz, datorren urteko ohiko txostenean jorratuko da etxebizitzaren politika publikoaren plangintza tresna honen xehetasun gehiagoko azterketa bat.
Edonola ere, aldeko aipamen bat egitea merezi du Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak plan zuzentzailea onetsi aurretik egindako esfortzu garrantzitsuak, parte hartzeko prozesuak ezartzearen bitartez. Honen adibide dira "Etxebizitzaren aldeko Itun Soziala" eta "Herritarren partaidetza 2010eko Etxebizitza politikak lantzeko prozesuan". Horietan herritarren eskaerak eta etxebizitzaren gaian esku hartzen duten agente publiko, sozial eta pribatuen iritziak ezagutu ahal izan dira, hain zuzen ere etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea argi eta garbi mugaturik geratu den testuinguru sozioekonomiko berezi honetan.
Hori esanda, idatz zati hau aurten onetsitako araubide nagusiak azaltzeko erabiliko dugu, labur bada ere. Halaber, 2009ko abenduko azken egunetan argitaratuak izanagatik, aurreko ohiko txostenean aipamenen xede izan ez ziren horiek azaltzeko erabiliko dugu idatz zati hau.
Argi dago krisi ekonomikoko egoerak eragin negatiboa duela herritarrak etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko duen eskubidea gauzatzerakoan, izan ere, familia askok ikusi du etxebizitzaren gastuei aurre egiteko zortasun maila (alokairuen prezio altuak eta hipoteka erako maileguak) larriagotu egin dela langabezia areagotzeagatik edo soldata baldintzek okerrera egiteagatik. Horrek, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak 2010eko urriaren 27ko osoko bilkuran onetsitako Memoria sozioekonomikoan dioen bezala, areagotu egiten ditu ongizate faltako egoerak eta pobrezia arriskukoak euskal herritarren artean.
Gai hori ez da oharkabean pasa Administrazio autonomikoarentzat; izan ere, krisiaren aurkako neurriak hartu behar izan ditu. Horiek iaz hasi ziren jada eta hurrengoetan zehaztu dira: 628/2009 Dekretua, abenduaren 22koa, kreditu-erakundeen eta Euskadiko Autonomia Erkidegoaren arteko finantza-lankidetzakoa etxebizitzaren eta lurzoruaren arloan eta Agindua, 2009ko abenduaren 10ekoa, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraioetako sailburuarena, babes ofizialeko etxebizitzen inguruko zenbait agindu aldatzeko dena.
Azken bi arau horiek, hurrenez hurren, zera finkatzen dute: batetik, hipoteka betearazpenaren xede izango diren etxebizitzak berriro erosteko prozedura, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak etxebizitza erostearen bitartez zordun den jabeari edo erakunde finantzarioari, lankidetza finantzarioaren hitzarmenaren babesean etxebizitza babestua erosteko emandako mailegu eragiketei berme gehiago emate aldera, eta, bestetik, babes ofizialeko etxebizitzen esleipenei uko egiten dietenei jarritako zigorrak ezabatzea, uko egite horren arrazoia esleitutako etxebizitza erosteko prezioari aurre egin ezin izatea denean esleipenduna langabezian egoteagatik.
Paradoxikoki, ikusi egin da ere egungo krisi ekonomikoa herritarren mentalitate aldaketa eragiten ari dela, alokairuaren kulturaren alde. Hori are nabarmenagoa da etxebizitza batez gozatzera iristeko zailtasun bereziak dituzten taldeen kasuan; horien artean egongo lirateke gazteak, adinekoak, ezinduak eta etorkinak. Zentzu horretan, azken urte honetan alokairu araubidean babes publikoko etxebizitzaren eskariaren hazkundea gertatu da. Euskal Etxebizitzako Behatokiak emandako datuen arabera, 2010eko urrian Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan izena emandako eskabideen %29 izan zen, orain bost urteko %19aren aldean.
Etxebizitza babestuaren eskatzaile diren pertsonen lehentasunetan gertatutako aldakuntza hori aipatutako behatokiak honela azaltzen du: "Azken bi urteetako egoera ekonomikoaren ondorioz, oso zaila da jabetzako etxebizitza bat eskuratu ahal izatea gaur egun. Gero eta zailago bihurtu da jabetzako etxebizitza bat eskuratu ahal izatea, beste arrazoi batzuen artetik, zailtasun ekonomiko-finantzario larrien, lan-merkatuaren ezegonkortasunaren eta finantzaketa lortzeko jarri diren mugen eraginez; eta, gauzak horrela, alokairua da familiak askok ikusten duten aukera bideragarri bakarra. Eta, horrek guztiak, jakina, azken urteetan alokairuaren eskaria nabarmenki areagotzea ekarri du. Nahiz higiezinen eragileek -segmentu libreari helduta- nahiz Estatuko etxebizitza babestuaren eskatzaileen erregistro desberdinek baieztatu dute alokairuaren eskariak izandako hazkunde handi hori eta, horregatik, gaur egun, inoiz baino gehiago, administrazioetatik alokairuaren erregimena sustatzera bideratzen dira etxebizitza-politikak, etxebizitzaren merkatuaren erabilera arrazoizkoa lortzera bidean".
Testuinguru honetan, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak onetsi egin zuen 2010eko azaroaren 3ko Agindua, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraioetako sailburuarena, babes ofizialeko etxebizitzen gehieneko prezioak zehazteari buruzkoa. Horren bitartez, aldaketa garrantzitsuak sartu dira babes ofizialeko etxebizitzen erosketa eta alokairu prezioen araudian. Horien artean, aurreko paragrafoan jasotako hausnarketaren harira eta aginduaren beraren azalpenen zatian adierazten den bezala, azpimarratzekoa da alokairu babestuei aplika dakiekeen gehieneko errentaren muga -prezio irisgarriagoak bilatuz- eta alokairuen errentak finkatzeko eta horiek urtero eguneratzeko sistema berri baten aplikazioa (kontratua sinatzen den unean bizikidetza unitatearen diru-sarrerak zenbatzen dira eta, ondoren, Euskal Autonomia Erkidegoko Kontsumoko Prezioen Indizearen araberako hazkundea aplikatzen da). Aldarazpen hauek positiboki baloratzen ditugu, izan ere, lagundu egingo dute alokatzaileen ongizatea hobetzen, etxebizitza batez gozatzeko egindako esfortzu ekonomikoa murriztuz eta alokairuen errentak beren benetako diru-sarreretara egokituz. Horrek egonkortasun ekonomikoko berme handiagoak ekarriko ditu, alokairu kontratuak iraun bitartean.
Bestalde, 2010eko azaroaren 3ko Agindu honek, etxebizitza babestuen gehieneko prezioak finkatzeari buruzkoa, beste gai gatazkatsu batzuk jorratzen ditu, Ararteko erakundeak hizpide izandakoak jada, adibidez, 75 urteko epez azalera eskubidean esleitutako etxebizitzen prezioa kalkulatzeari buruzkoa, urteek aurrera egitean jasandako balio galera aintzat hartzen ari ez zelako eta hori etxebizitza babestuaren bigarren edo ondorengo eskuratzaileen kaltetan zihoalako (Arartekoaren ebazpena, 2007ko azaroaren 22koa. Horren bidez, Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza eta Gizarte Gaietako Sailari gomendatzen zaio baliorik gabe utz dezala 8/2005 Instrukzioa, Etxebizitza Sailburuordetzarena, "Sailari eskaini zaizkion edo bere esku utzi diren eta lehentasunez erosi diren etxebizitzak eskuratu eta esleitzeko prozedurei" buruzkoa).
Araudi autonomikoarekin amaitzeko, laburki aipatu behar dugu 2010eko uztailaren 21eko Agindua, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraioetako sailburuarena, babes ofizialeko hainbat etxebizitza azalera-eskubidean eraikita dauden Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorraren jabetzako lurzorua erosteko eskakizunak ezartzen dituena. Arau honen unea, eta baita legezkotasuna ere, gizarte eztabaida zabalaren xede izan da eta horrek legebiltzarraren egoitzan ere izan du islarik.
Zalantzan jarri da araudi honen bitartez etxebizitza baten gaineko azalera eskubidea duten esleipendunei lurzorua eskuratzeko aukera ematea (administrazio autonomikoaren jabetza) eta, horrela, ondare baten pribatizazioa gertatzea, izan ere, azalera eskubidea baliatzeko epea igarota, administrazioaren eskura itzultzea aurreikusita zegoen xede publiko baterako erabiltzeko. Jarduera horrek, neurri batean justifikatuta Eusko Jaurlaritzaren Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailaren () diru-bilketa xede batengatik, etxebizitzaren gaineko erabateko jabetza ekarriko du, bestalde, eskuratzaileentzat, eta baita babes ofizialeko etxebizitza gisa kalifikazio iraunkorra edukitzea eta, ondorioz, etxebizitza behin betiko kontrol eta babes publikoko araubide baten pean jartzea ere. Edonola ere, arau honen birtualtasunerako beharrezkoa da kasuan kasuko ebazpen judiziala eskuratzea, izan ere, arau horren aurka epaitegien aurrean egin dute jada.
Tokiko mailan, aurten ere, adierazi egin behar dugu euskal udalek[1] udal etxebizitza tasatuak arautzeko tokiko ordenantzak onesten jarraitzen dutela, horren bitartez etxebizitzaren parke publikoaren hazkundean lagunduz Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legearen zortzigarren xedapen gehigarriak esleitutako eskumena baliatzearen bitartez.
III. Jarduera-plana
Idatz zati honetan Etxebizitzaren arloan egindako bi kontrol eta jarraipen jarduera azpimarratu behar da. Ararteko erakundeak Gazteentzako etxebizitza politika publikoak EAEn izeneko txosten berezian jasotako gomendioen eraginkortasuna egiaztatzeko egindako ikerkuntza izapideak dira, batetik, eta jarraian adieraziko den gomendio orokorrarena egiaztatzeko egindakoa, bestetik: Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko 30/1992 Legera egokitu behar dira etxebizitza eskatzaileen erregistroari dagozkion ebazpenen tramitazioa eta jakinarazpena.
III.1. Gazteentzako etxebizitza politika publikoak EAEn gaiari buruzko txosten berezia
2007. urtean argitaratutako txosten berezi honek 42 gomendio pilatzen ditu guztira, etxebizitzaren gaian eskumenak dituzten herri-administrazioen esku-hartzea hobetzera zuzenduta. Herritarren kexei eta eskaerei gehien lotutako agiriko alderdi horiek aintzat hartuta, aurten ofizioz bideratu dugu espediente bat (23/2010/34O), gure iradokizunen betetze maila egiaztatze aldera. Helburu hori edukita, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari txosten eguneratu bat eskatu diogu jarraian adieraziko diren 10 gomendioen gainean:
a) "Batez ere alokairu babesturako gorde behar dira gaur egun etxebizitza- politikarako ematen diren baliabide publikoak".
b) "Alokairuaren eskaintza erakargarriagoa sortu behar da, Euskadin etxebizitza edukitzeko eskubidea gauzatzerakoan eragiteko ahalmena duten herri-agintari guztiek adostutako jarduera publiko baten bidez".
c) "Etxebizitzak esleitzeko prozesuetan gardentasuna bermatu behar da, bitartekotza-zerbitzuen bidez eta edozein diskriminazio-modu saihesteko beharrezkoak diren mekanismoak ezarriz".
d) "Etxebizitza eskatzaileen erregistroak kudeatzean, herritarrak babesteko eskubideak bermatu behar dira".
e) "Etxebizitzaren banakako beharrak barematzea lehenetsiko duten sistemak ezartzen lagundu behar da".
f) "Neurri eta diseinuetan nahiko ugaria izango den etxebizitza babestuaren eskaintza antolatu behar da".
g) "Egin beharrekoa egin behar da etxebizitza babestuak, ahal den neurrian, benetan okupatuko diren eguna baino lehentxeago adjudika daitezen".
h) "Zerbait egin behar da etxebizitza babestuaren eskatzaileen eta esleipendunen diru-sarrerak egiaztatzeko egungo prozedura hobetzeko".
i) "Beharrezko neurriak hartu behar dira etxebizitza babestuen parkea kudeatzean familia-unitatearen egitura aldakorra aintzat har dadin".
j) "Etxebizitza babestuaren sustapena EAEko lurralde osoan modu homogeneoan egingo dela bermatu behar da".
Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak gure lankidetza eskaerari erantzun dio xehetasun ugariko txosten bat bidaltzearen bitartez. Bertan, ondorioen atalean, zera esaten zaigu: "un muy alto grado de acuerdo con las recomendaciones del Ararteko e insiste en que en su gran mayoría están recogidas en sus planteamientos estratégicos de política de vivienda y suelo y, en la práctica, se están poniendo ya mismo en ejecución". Orokorrean, eman zaigun informazioak oinarri gisa hartzen du 2010-2013ko Etxebizitzaren eta Hiri Berrikuntzaren Plan Zuzentzailean bildutako ekintzak eta konpromisoak; horiek datorren 2011. urtetik aurrera gauzatuko dira.
Labur adieraztearren, gure gomendioen eta Sailaren etorkizuneko jardueren arteko alderaketa batek ondorioztarazi digu sintonia nabarmena dagoela etxebizitzari buruzko etorkizuneko politikaren inspirazio diren printzipioen eta Ararteko erakundeak bere txosten berezian jaso zituen proposamenen artean. Edonola ere, une honetan ez litzateke oso arduratsua izango indarrean dagoen araudia aldaraztea behar duten proposamen batzuen gainean (adibidez, aldez aurretiko baremazioa duen zozketa eredu berria ezartzeari buruzkoak edo etxebizitza lagapeneko irudi berriak sortzea) berariazko balorazio bat egitea, eta, ondorioz, benetan gauzatu arte itxaron beharko dugu gure iritzia emateko.
Bestalde, Sailak zailtasun materialak eta baliabide falta daudela aipatu du "etxebizitza eskatzaileen erregistroen kudeaketan herritarren defentsa eskubideak bermatzeari" eta "etxebizitza babestu baten eskatzaile eta esleipendun direnen diru-sarrerak egiaztatzeko egungo prozedura hobetzea ahalbidetuko duten neurriak hartzeari" buruzko gomendioak bete ahal izateko. Arrazoia Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan izena emandako eskaera bolumen eskerga litzateke, izan ere, gaur egun etxebizitza babestuaren eskatzaileek 90.000 pertsonaren kopurua gainditzen dute.
Azkenik, "egun etxebizitza politikei esleitutako baliabide publikoak alokairu babesturako lehentasunez erabiltzeari" buruzko gomendioari dagokionez, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak jarraian adieraziko diren aurreikuspenak adierazten ditu plan zuzentzailean jasotako jarduera multzoari dagokionez:
"Kopuruzko helburu orokorren laburpena. 2010-2013rako Plan Zuzentzailea"
Kopurua | % | |
Alokairuan eskuratzeko aukerak | 23.100 | 58 |
Etxebizitza hutsa alokatzea | 5.000 | |
Alokairuen merkatuan bitartekotza egiteko programa berria | 2.000 | |
Emantzipatzeko Oinarrizko Errenta | 8.000 | |
Sustapen berriko etxebizitza alokatzea | 8.100 | |
Salmentan eskuratzeko aukerak | 16.900 | 42 |
Berriz sailkatutako lokal babestuak | 850 | |
Birgaitze Integratuko Areetako eta landa eremuetako erabilitako etxebizitza librea | 1.350 | |
Birgaitzearen ondoren sortutako etxebizitza berriak | 2.800 | |
Sustapen berriko etxebizitza erostea | 11.900 | |
Eskuratzeko aukerak, guztira | 40.000 | 100 |
Azken urteetan ohikoa den moduan, Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren kudeaketak kexa kopuru garrantzitsua sorrarazi du herritarren artean (1653/2009/34, 1706/2009/34, 1735/2009/34, 1775/2009/34, 1838/2009/34, 672/2010/34, 943/2010/34, 975/2010/34, 1139/2010/34 eta 1522/2010/34). Horietan, orokorrean, zalantzan jartzen da etxebizitza babestuaren eskatzaileen eskaeren bajen komenigarritasuna. Aurten, murriztapena ikusi ahal izan dugu baja horiek jakinarazteko dauden berme formalen faltari buruzko erreklamazio kopuruan.
Ziurrenik, erregistroko baja prozeduran aurreko urteetan salatutako babesgabetasun egoerak gainditzeko saiakera batean, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila dokumentazioa –behar bezala jakinarazi ez bazen– zuzendu eta aurkezteko administrazio errekurtsoaren bidea onartzen hasi izana da horren arrazoia. Modu honetara, erregistrotik baja hartu duten eta errekurtsoaren xede izan diren ebazpenak berraztertu dira, eta, azkenean, herritarren eskaeraren inskripzioa mantendu. Jarduteko modu honen adibide bat 672/2010/34 kexa izapidetu bitartean egiaztatu ahal dugu. Bertan, gorako errekurtsoaren azterketan etxebizitza beharra frogatzen zuten betekizunak betetzen direla egiaztatzen zuen dokumentazioa onartzearen alde egin genuen eta, ondorioz, erreklamatzaileak etxebizitza babestuaren eskatzaileen erregistroan altan mantentzearen alde. Sailak kexaren adierazleek aurkeztutako errekurtsoa onetsi zuen, eta haien asmoa aldeko jarrerarekin hartu zen.
Justifikaziorik gabeko baja bat konpontzea dakarren administrazio jarduera oro positiboki baloratu behar dela uste badugu ere, kontua da, zoritxarrez, aurten ere ikusi dugula kexaren adierazleari erregistroko baja behar bezala jakinarazi ez zitzaion kasuren bat (1775/2009/34), eta, erakunde honek egindako izapide eta kudeaketak eginagatik ere, Saila hartutako ebazpena berraztertzearen kontra agertu dena. Horrek, ondorioz, erreklamatzaileak bizitokitzat duen udalerrian egindako etxebizitza babestuen zozketa batean ezin parte hartu izatea eta Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan pilatutako 11 urteko antzinatasuna bertan behera geratzea eragin zuen. Kasu honek agerian uzten du "Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko 30/1992 Legera egokitu beharra etxebizitza eskatzaileen erregistroari dagozkion ebazpenen tramitazioa eta jakinarazpena" gaiari buruz egindako gomendio orokorraren baliozkotasuna eta indarraldia, eta gure jarraipen eta kontrol lanarekin jarraitzeko aukerak, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak aipatutako gomendio orokor hori onartzen ez duen bitartean.
IV. Kexarik aipagarrienak
Etxebizitzaren arloan sartzen diren gai ezberdinen sailkapena aintzat hartuta, jarraian herritarren aldetiko erreklamazioaren xede izan diren gai nagusiak aztertzera igaroko gara.
IV.1. Etxebizitza eskuratzea: beharra frogatzea eta esleipen prozedura
II. idatz zatian jada aipatu dugun testuinguru sozioekonomikoarekin bat etorriz, aurten hazkunde nabarmena igarri dugu presazko etxebizitza beharra azaltzen zuten pertsonen kexetan[2], batez ere horren arrazoia kexaren adierazleek hipotekei aurre egin ezin izanagatik etxebizitzak bahitzea jasan beharra, alokairu errentak ez ordaintzetik eratorritako kaleratze prozedurak gauzatzea edota okupatzen zituzten etxebizitzen hondamen egoera larria zenean. Hori guztia, inolako zalantzarik gabe, krisi egoeraren isla da, izan ere, talde ahulenei eragin die horrek.
Horrelako kasuetan guk eduki dugun esku-hartzea hau izan da: kasuan kasuko oinarrizko gizarte zerbitzuekin batera, pertsona hauen egoera ekonomikoa eta lanekoa hobetzen dela bultzatzea, etxebizitza babestu baten esleipendun ez diren bitartean laguntza publikoko alokairu pribatu bat eskuratu ahal izateko. Administrazioaren aldetiko jarduera irregular bat egon dela ikusi dugun kasu horiek guztiek, ordea, agerian utzi dute babes publikoko etxebizitza eskaintza eskasa dela eta etxebizitza behar larriko egoerei erantzuteko dauden mekanismoak ez dabiltzala. Horrek, Arartekoaren erakundetik behin eta berriro errepikatu dugun bezala, etxebizitza babestuaren esleipenean jarraitzen den indarreko zozketa sistemaren bidezkotasunari buruz eta baremazioko mekanismo objektiboak sartzeko beharrari buruz hausnarraraztea eragin beharko luke, gaitasun ekonomiko gutxiagoko edota gizarte bazterkeriako arriskua duten pertsonek eta familiek nahitaez jasan beharreko premiazko etxebizitza beharrei erantzuteko.
Idatz zati hau amaituko dugu esanez, datorren kapituluan, emakumeen berdintasuna eta osotasun fisikoa arloari eskainitako zatian, berariazko azterketa jorratuko dugula herri-administrazioetatik aurten genero indarkeriaren biktima izan diren emakumeen etxebizitza beharreko egoera bereziari eman zaion erantzunari buruz.
IV.2. Alokairuko etxebizitza babestua
Babes publikoko etxebizitzen alokairuarekin zerikusia duten erreklamazioak eta "Etxebizitza Hutsaren Programari" (Bizigune) dagozkion etxebizitzei buruzkoak, areagotu egin dira aurreko ekitaldietan erakundean jasotakoen aldean. Erreklamazio horien oinarrian oso gai anitzak izan dira, eta gehienetan ez dugu administrazio irregulartasunik egon denik ikusi, Ararteko erakundearen partetik esku-hartze kritiko bat justifikatzeko. Zentzu horretan, garrantzitsua izan da alokairu kontratuen baldintzak aldaraztea nahi zuten kexa adierazleen kexa kopurua. Horrela, hitzartutako epea amaitu eta gero kontratua luzatzea edo hitzartutako alokairu prezioan beherapena aplikatzea eskatu izan da.
Halaber, ikusi dugu Bizigune programa publikoaren kudeaketan gatazka berriak sortzen ari direla alokairu harremana agortzen aritzeagatik, eta horiek kontratuaren alderdiek legez dituzten eskubide eta betebehar multzoarekiko mantentzen duten jarrera ezberdinen isla dira. Horrela, adibidez, kexa batzuetan jakin dugu alokatzaileak ez zeudela ados beren fidantzen zenbatekoa atxikitzearekin (439/2010/34, 475/2010/34 eta 1243/2010), eta beste batzuetan jabeek hondatutakoa konpontzea exijitzen zuten, alokatutako etxebizitzari erabilera okerra eman izanari egozten baitzizkioten hondamen horiek (1631/2009/34, 13/2010/34 eta 1476/2010/34). Sociedad Pública de Gestión de Viviendas en Alquiler-
Etxebizitza Alokairuetarako Sozietate Publikoa, S.A. enpresako txosten teknikoek, erakunde honek eskatuta egindakoak, aukera eman digute egiaztatzeko kasu horietako batzuetan bitartekaritza lan egokia egiten ari dela aipatutako sozietate publikoaren partetik Bizigune programaren kudeaketan. Beste zenbaitetan, jarduera zuzenbidearekin bat ez zetorrena zenean, erreklamatzaileek salatutako egokitasun ezak behin betiko zuzentzen lagundu dute.
IV.3. Kalteak etxebizitza babestuetan, eraikuntzako akatsengatik
Babes publikoko etxebizitzetan eraikuntza gabeziak azaltzea herritarren aldetik kexa ugari sorrarazten duen arazo bat da urtetik urtera. Ekitaldi honetan, herritarren aldetiko informazio falta adierazgarria topatu dugu, etxebizitzetan eraikuntza akatsak agertu eta enpresa eraikitzaileak erreklamazioei behar bezala erantzuten ez dienean nola jardun behar duten jakiterakoan (143/2010/34, 600/2010/34, 1020/2010/34, 1068/2010 eta 1229/2010/34). Kasu hauetan guztietan, herritarrei iradoki egin diegu beren etxebizitzetan azaldu diren gabeziengatik erreklamazio formal bat aurkez dezatela Etxebizitzaren kasuan kasuko lurralde ordezkaritzan. Horrela, Babes Ofizialeko Etxebizitzen Araubideak (ekainaren 24ko 2114/1968 Dekretuak onetsitakoa,) ezarritako aurreikuspenak aplikatuz, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak enpresa eraikitzaileari ezarriko dio eraikuntzan igarritako akatsak konpondu beharra, horiek babes ofizialeko etxebizitzen behin betiko kalifikaziotik hasi eta bost urteko epean azaldu badira.
Aitzitik, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari aurkeztutako erreklamazio formalari ez zaio beti aldeko erantzun bat ematen etxebizitza babestuaren esleipendunak nahi duena gorabehera. Hori litzateke 1113/2008/34 kexaren kasua. Hura izapidetu genuenean, ikusi ahal izan genuen txosten teknikoak zeudela erreklamatzailearen babes ofizialeko etxebizitzan eraikuntza gabeziak egiaztatzen zituztenak, baina sailak ezezkoa eman zion eraikuntza enpresari horiek konpontzea exijitzeari. Gure esku-hartzea amaitu genuen gomendio hau eginez: Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari gomendatzen zaio babes ofizialeko etxebizitza baten enpresa sustatzaileari ezar diezaiola aipatu etxebizitzan antzemandako eraikuntza akatsak konpontzeko nahitaezko konponketa obren egitea. Hori, azkenean, ez zuen sailak onartu.
Gomendio honen lege oinarria lehen aipatutako bost urteko epean ager daitezkeen eraikuntza akats edo okerrengatiko erantzukizun objektiboaren araubidea azpimarratzen duen jurisprudentzia ugarian dago, eta hari lotuta dago etxebizitza babestuak sustatzen dituen pertsona edo erakunde oro. Erantzukizun objektibo horrek "Administrazioari eskumena ematen dio eraikuntza prozesu horrekin lotu denari eraikuntzan dauden akats edo okerrak konpontzeko betebeharra jartzeko, ardura gabezia batengatik edo haren ondorioz, eta prozesuaren faseetatik edozeinetan, betiere, sustatzaileari egoki dakizkiokeen errepikapen ekintzen kaltetan izan gabe" (AGren 1998ko uztailaren 27ko Epaia).
IV.4. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Herri-administrazioek etxebizitzaren gaian dituzten eskumenak baliatzearen funtzionamenduari dagokionez, lehen ere aipatu dugun bezala Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroari buruzko erreklamazioak bolumen adierazgarri bat izatera iristen dira, izan ere, bertan izena ematea funtsezko eskakizuna da babes publikoko etxebizitzen esleipen prozesuan parte hartu ahal izateko.
Aurten, herritarrek aurkeztutako kexen artean bi aztertu ahal izan ditugu, orain arte aipatu gabe genuen gai bat planteatzen zutenak (1670/2009/34 eta 294/2010/34). Labur adieraztearren, erreklamazioek salatu egiten zuten Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailaren jarduna, Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan elkarrekin izena emanda zuten bikote edo ezkontideak banantzen direnean eta bikoteko kideetako batek izena eman behar duenean berriro ere, lehenengoak elkarrekin egindako izen-ematearen antzinatasuna mantenduz. Irizpide onez, erreklamatzaileek uste zuten jarduteko modu hau ez zela bidezkoa inolaz ere, eta alegatzen zuten banandu eta gero bi bikotekideek etxebizitza beharreko egoera berdinean jarraitzen zutela. Egindako ikerkuntza izapideetan, egiaztatu ahal izan genuen, benetan, sailak erreklamatzaileek adierazitako moduan kudeatzen zituztela kasu hauek. Hori egiaztatuta, sailari azalpenen txosten bat eskatu genion, zera azaltzeko: inskribatutako bikoteen banantzeak kudeatzeko erabilitako irizpidea justifikatzen zuten arrazoi juridikoak eta etxebizitza babestuaren beharra edukitzen jarraitzen zuten bizikidetza unitateko bi kideen aldekoa izango zen antzinatasuna mantentzeari buruzko interpretazioa egitea galarazten duten lege oztopoak.
Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailak, laguntza eskaera horri erantzunez, jakinarazi zigun horrelako kasuak izapidetzerakoan aplikatutako irizpidea aldarazteko prest zeudela, nahiz eta berehala gauzatzerik egongo ez zela ere jakinarazi zigun: "arazoaren neurria kontuan hartuta –antzinatasuna aintzat hartzera koan norbanakoena hartzea eta ez eskaerena–, ezin izango zaio berehalako irtenbiderik eman. Izan ere, araudietan beren-beregi aurreikusteaz gain, Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroa- Etxebide kudeatzen duten aplikazioak ere aldatu egin beharko dira, baita indarreko eskaera guztiak ere, banan-banan alegia, eta eskaera bakoitzean bildutako bizikidetza-unitateko kide bakoitzaren berri jasota utzi".
Administrazio jardun irregular baten konponketa gain hartzen duen konpromiso hori betetzen den edo ez aztertzea jarraipenaren xede izango da Arartekoaren erakundearen partetik, eta horri helduko diogu berriro ere datorren urteko ohiko txostenean.
V. Ondorioak
- Etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea nabarmenki mugaturik geratu da azkenaldian, krisi ekonomikoko egoera dela eta. Horrek, pertsona eta talde ahulenen diru-sarrerak murriztea dakarrenez, areagotu egin ditu herritar askok dituzten zailtasunak alokairuko gastuen edo etxebizitzen gaineko hipoteka kuoten ordainketari aurre egin ahal izateko.
- Euskal herri-administrazioek "krisiaren aurka hartutako neurriak" nahikoak ez direla ikusi da, horien bitartez dagoen babes publikoko etxebizitza eskaerari erantzun nahi bazaio eta egungo testuinguru ekonomikoan bizitasun handiagoz azaltzen ari den etxebizitza beharreko egoera bereziei aurre egin nahi bazaie.
- Adierazi berri den horrek inoiz baino beharrezkoagoa egiten du alokairu babestuari zuzendutako baliabide publikoen hazkundea, eta baita alokairu arrazoizkoagoak eta alokatutako etxebizitzaz gozatzerakoan egonkortasuna bermatuko dutenak izatea ere.
- Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioak, foru eta tokiko administrazioekin batera, eta euskal familia eta herritar ugarik bizi dituzten zailtasun ekonomikoak ezagututa, gizarte politikak eta etxebizitza publikokoak koordinatu behar ditu, krisia etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidean eragiten ari den eragin negatiboak arintzeko eta gizarte bazterkeriako egoerak saihesteko.
- Arartekoaren erakundeak eskerrak eman nahi dizkie euskal herri-administrazioei eta, batez ere, Eusko Jaurlaritzaren Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari (hari zuzentzen zaio herritarren aldetiko erreklamazio kopuru handiena), orokorrean erakunde honi laguntzeko erakutsi duen jarrera eta interesagatik, aurten erakunde honek egindako ikerketa izapideetan.
- Edonola ere, agindu zaizkigun lege eskumenak gauzatuz, berriro ere azpimarratzen dugu etxebizitzaren politika publikoak hobetzen laguntzeko konpromisoa dugula, herri-administrazioen eguneroko kudeaketaren alderdi zehatzak azpimarratuz eta etxebizitza egokiaz gozatzeko herritarrek duten eskubidea zaintzeko beharrezkotzat jotzen ditugun ebazpenak eginez.
- Horregatik, ondorio hauen hasierako zatian aipatutako proposamen orokorrez gain, ikusten jarraitu dugu beharrezkoa dela arazoak eta zuzendu beharreko gai zehatzagoak daudela agerian uztea.
- Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren kudeaketak legezko prozedura bermeak sartu behar ditu, herritarren eskaeren baja eta aldarazpen ebazpenak ez egiteko etxebizitza babestuaren eskatzaileei babesgabetasuna eragiteko moduan.
- Gabeziak konpontzea etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubideari estuki lotuta dagoen betebehar bezala hartu behar da, eta administrazioek arreta bereziarekin eskatu behar diete hori enpresa eraikitzaileei.
- Alokairuaren merkatuan izaten den esku-hartze publikoak, alokairu babestuen edo berariazko programa publikoen bitartez, sustatu egin behar du alokairuan parte hartzen duen alderdi bakoitzak bere eskubide eta betebeharrak ezagutzen dituela, eta herri-administrazioei egoki dakizkiekeen bitartekaritza edo aholkularitza lanak hobetzen direla zaindu.
- Ondorioz, adituen iritzia gure eginez[3], egungo krisia aukera bat bezala hartu behar da euskal herri-administrazioek etxebizitza programak eta politikak berritzeko duten moduaz hausnartu eta horiek aztertzeko, horren bitartez herritar guztiei etxebizitza duina eta egokia bermatu ahal izateko.
[1] Hona hemen aurten udal etxebizitza tasatuak arautzeko ordenantza behin betiko onartu duten udaletako batzuk: Tolosa, Santurtzi, Abanto-Zierbena, Andoain, Zumaia, Zamudio, Sukarrieta, Lasarte-Oria, Irura eta Nabarniz.
[2] Horien artean, hauek aipa ditzakegu: 262/2010/34, 284/2010/34, 396/2010/34, 480/2010/34, 557/2010/34, 569/2010/34, 774/2010/34, 827/2010/34, 1104/2010/34, 1215/2010/34 eta 1566/2010/34.
[3] Errelatore Bereziaren txostena etxebizitzari buruz, bizi maila egokia edukitzeko eskubidearen eta eskubide horrekiko bereizkeria ez jasateko eskubidearen elementu integratzaile gisa, Raquel Rolnik (NBE).